İktisat Tarihçisi Prof. Dr. Şevket Pamuk’un Nobel Ödülü Değerlendirmesi
İktisat tarihçisi Prof. Dr. Şevket Pamuk, Bloomberg HT ekranlarında Daron Acemoğlu ve iki meslektaşının kazandığı Nobel Ödülü hakkında önemli değerlendirmelerde bulundu. Pamuk, dünya genelindeki iktisat politikalarındaki değişimlerin yeni trendlere işaret ettiğini vurguladı. Ödülün sürpriz olmadığını belirten Pamuk, “Bu ekip 20-25 yıldır birçok makale ve kitap yayınladı. Bu ödül, beklenen bir gelişmeydi ve bu yıl gerçekleşti. Gerçekten de bu ekibin yaptığı çalışmalar çığır açıcı nitelikte” dedi.
Nobel Ödüllü Teorinin Temellendirilmesi
Nobel ödülü kazanan teoriyi değerlendiren Pamuk, şu ifadeleri kullandı: “Bu arkadaşlar, uzun vadeli iktisadi büyüme açısından ülkeler arasındaki farklılıkların neden kaynaklandığı ve bu farklılıkların niçin kolayca değişmediği sorularına iktisat disiplini içerisinde yeni bir cevap sundular. 1980’lere kadar iktisat disiplini, ‘fiziki yatırım yaparsanız ve eğitime önem verirseniz, büyüme hızınız artar’ şeklinde bir anlayış benimsiyordu. Ancak, iktisat disiplini, ‘Neden bir ülkede yatırım oranı daha yüksek? Neden bir ülke eğitime daha fazla yatırım yapar? Neden bazı sektörlere yatırım yapılırken diğerlerine yapılmaz?’ gibi sorulara cevap vermiyordu. Nobel ödülünü alan bu üçlü, bu sorulara ampirik çalışmalarla birlikte siyaset bilimi ve tarih gibi disiplinlerden yararlanarak yeni cevaplar getirdiler. Bu ekip, sömürgelerin tarihindeki uzun vadeli gelişmelere bakarak, sömürgelerin iktisadi gelişimlerinin neden aynı olmadığını ortaya koydular. Örneğin, ABD ve Avustralya da birer sömürgeydi, fakat uzun vadeli gelişmeleri diğer sömürgelerden çok daha farklı bir seyir izledi. Bu farklılıklardan yola çıkarak, kurumların, ekonominin ve toplumun siyasetin işleyişinin önemini vurguladılar. Kurumlar, kurallar, hukuk, demokrasi gibi unsurların uzun vadede otoriter rejimlere göre daha iyi sonuçlar verdiğini belirttiler. Ayrıca, ‘kurumlar kapsayıcı veya dışlayıcı olabilir’ diye bir terim geliştirdiler. Kapsayıcı kurumlar, toplumun tüm kesimlerini içine alırken, bu ayrım yalnızca sömürge geçmişine sahip ülkeler için değil, tüm ülkeler için geçerlidir. Bugün Türkiye’de de bu ekibin sunduğu teorilerden öğrenilecek çok şey var.”
Piyasa Yanlısı Dönemin Sonu
Pamuk, Nobel ödülü hakkındaki değerlendirmesinin ardından, dünya ve Türkiye’deki iktisat politikalarındaki gelişmelere de değindi. Piyasa odaklı dönemin sona erdiğini belirten Pamuk, devletin ekonomide daha etkin bir şekilde rol alacağı yeni bir modelin gündeme geldiğini ifade etti. Pamuk’un konuşmasında dikkat çeken noktalar ise şunlardır:
- 1980’lerden itibaren dünya genelinde ve Türkiye’de yeni bir iktisat politikası paradigması benimsendi. Bu dönemde piyasa ön planda tutuldu.
- Son 40-45 yıldır geçerli olan bu piyasa yanlısı anlayış, özellikle ABD ve Avrupa tarafından terk edilmeye başlanıyor.
- Piyasa yanlısı dönem sona ererken, devletin ekonomide daha aktif bir rol üstlendiği bir model tartışılmaya başlandı. Bu değişim, yalnızca iktisadi gelişme açısından değil, iklim değişikliği ile mücadele ve uluslararası rekabet açısından da önem taşımaktadır.
- Ancak, Türkiye gibi ülkelerde devletin ekonomi içindeki rolü sağlıklı bir şekilde gelişmedi. Devlet müdahaleleri, başarılı firmaları desteklemekten ziyade iktidara yakın kesimlere yöneldi.
- Eğer bu devlet anlayışı devam ederse, sorunlarımız daha da derinleşecektir. Kurumlar ve hukukun üstünlüğü vurgusunu bir araya getirerek, önümüzdeki dönemde sağlam bir ekonomik yapı oluşturmalıyız.
Çin’in Farklı Durumu
Nobel ödüllü teorinin Çin ile ilgili eleştirilerine de değinen Pamuk, “Nobel Komitesi’nin açıklamasında da vurgulandığı gibi, Çin’in son 40-50 yılda gelişmesinin bu teoriden biraz daha farklı bir seyre sahip olduğu belirtiliyor. Hem bu ekibin çalışmaları hem de Nobel Komitesi’nin açıklamaları, ‘istisnalar her zaman vardır, ancak genel tabloya baktığımızda demokrasi çerçevesinde hukukun üstünlüğünün olduğu ülkeler daha başarılı olmuştur’ ifadesini içermektedir. Teoride tüm ülkeler için bu kuralın geçerli olduğu iddia edilmiyor, fakat demokrasi yolunda ilerleyen ülkelerin daha iyi sonuçlar aldığı belirtiliyor” şeklinde konuştu.
